Przyjdź na mszę trydencką ze śpiewem polifonicznym o godz. 9:00 i 18:00 do Kolegiaty Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu. Wybrzmi Mass for 3 voices Williama Byrda z XVI w.
CHORAŁ GREGORIAŃSKILITURGIANIESZPORYPOLIFONIAMsza święta ze śpiewem polifonicznym 23 II 2025 w II Niedzielę Przedpościa (Sexagesima)
William BYRD (jego nazwisko zapisywane było na różne sposoby, np. Byrde, Bird, Birde), angielski kompozytor i organista urodzony około 1540 roku, zmarł 4 VII 1634 w Stondon Massey w hrabstwie Essex [1].
Mimo że o jego dzieciństwie wiemy niewiele, prawdopodobnym jest, że za panowania Edwarda VI i jego siostry Marii William śpiewał w kapeli królewskiej, której kierownikiem był Thomas Tallis, również kompozytor, nauczyciel, a z czasem przyjaciel Byrda. W latach 1563-72 Byrd był organistą w Lincolnshire, a od 1572, od powrotu na stałe do Londynu, współdzielił z Tallisem stanowisko organisty wspomnianej wcześniej kapeli.
W 1575 roku obaj, mistrz i uczeń, dostąpili przywileju wyłączności importowania, drukowania, publikowania oraz sprzedaży nut, a także drukowania papieru nutowego. Przywilej ten nadała kompozytorom królowa Elżbieta I, której późniejsza protekcja będzie wielokrotnie dla Byrda ratunkiem.
Czasy reformacji dotykały nie tylko polityków, ale miały też wpływ na artystów zawodowo związanych z Kościołem. William Byrd, samemu będąc katolikiem, tworzył zarówno muzykę katolicką, jak i anglikańską lub też taką, której teksty nie zawierały punktów doktrynalnie spornych [2]. Msze i gradualia były katolickie, jednak motety, w tym te wydane w 1575 wspólnie z Thomasem Tallisem, napisane zostały w stroju kościelnym (stroju organów kościoła reformowanego), a niektóre z nich posiadały teksty w języku angielskim. Buduje nam to obraz kompozytora świadomego sytuacji politycznej, ale też wiernego swoim przekonaniom.
W warstwie kompozytorskiej Byrd był twórcą wybitnym. W swoich dziełach, w zależności od potrzeb, korzystał z szerokiej gamy narzędzi: od skomplikowanej, wielogłosowej polifonii, czasem z wykorzystaniem polichóralności aż do techniki nota contra notam. Byrd w wielu utworach stosował kontrastowe zestawienia głosów, łącząc je w pary lub w grupy, i korzystał w ten sposób z dobytku szkoły weneckiej.
Trzy msze znajdujące się w dorobku kompozytora, 3-, 4- i 5-głosowa, są utworami wyjątkowymi, a za samo ich posiadanie można było zostać aresztowanym w protestanckiej Anglii. Prawdopodobnie z tego powodu Byrd zdecydował się nie publikować mszy jako zestawu, ale pojedynczo, w bifoliach [3], które łatwo było ukryć.
Wydania te nie mają daty, stron tytułowych ani materiałów wstępnych, a nazwisko drukarza Thomasa Easta nie jest w nich wymienione. Pomysł ich publikacji został niemal na pewno wysunięty (i sfinansowany) przez krąg przyjaciół Byrda – szlachty i arystokracji z elżbietańskiej społeczności katolickiej. Razem z dwoma zestawami gradualiów (1605, 1607) msze zapewniają wszechstronny repertuar muzyki do liturgii katolickiej, która miała być odprawiana podczas tajnych celebracji w domach rekuzantów. Przypuszcza się, że msze odbywały się w Thorndon Hall i Ingatestone Hall, dwóch wiejskich rezydencjach w hrabstwie Essex, należących do bliskiego sąsiada Byrda i jednoczesnie jego głównego mecenasa z późniejszego okresu kariery, sir Johna Petre’a.
Każdą z serii mszalnych otwiera Kyrie, które rzadko znajdowało się w angielskich aranżacjach przedreformacyjnych. Prawdopodobnie wpływ na obecność tej części mieli księża misjonarze z angielskich kolegiów w Douai i Rzymie. Msza trzygłosowa, wydana prawdopodobnie pod koniec 1593 roku lub na początku 1594 składa się z pełnego ordinarium: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Benedictus, Agnus Dei. Kyrie osadzone jest w prostym stylu litanii i podobnie jak pozostałe części jest krótkie, głównie sylabiczne i z niewielką liczbą melizmatów. Dzięki temu wszystkie części mszy można wykonać w różnych warunkach i przy niewielkiej obsadzie.
Co więcej, głosy zapisane są tak, że w razie potrzeby śpiewać je mogą różne składy: sopran-alt-ternor, alt-tenor-bas lub nawet całkowicie męski tenor-baryton-bas. Takie ukształtowanie melodii, a także niemal zupełny brak chromatyki oraz niewielka tesitura były bardzo przydatne podczas mszy odbywających się w tajemnicy i ukryciu. Prostota tej trzygłosowej mszy nie wpływa jednak negatywnie na odbiór maestrii kompozytora, a jedynie pokazuje pełnię kunsztu dojrzałego stylu Williama Byrda.
Przypisy:
[1] William Byrd | Biography, Compositions, Works, Music, & Facts | Britannica
[2] Byrd, William (EN) – Polska Biblioteka Muzyczna
[3] Bifolium – [łac., 'podwójna karta’], w archiwistyce karta powstała przez złożenie na pół arkusza materiału piśmiennego. bifolium, Encyklopedia PWN: źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy
